استفاده از پراکسید هیدروژن در صنعت نساجی یکی از مهم‌ترین مراحل فرآوری پارچه‌های خام به‌حساب می‌آید. این ماده شیمیایی با قدرت اکسیدکنندگی بالا، نقش بسیار مهمی در سفیدگری، آماده‌سازی پارچه برای رنگرزی و بهبود کیفیت نهایی محصول دارد. در این مقاله، به بررسی ۵ کاربرد اصلی این ماده در صنعت نساجی می‌پردازیم و نکاتی درباره مزایا، چالش‌ها و نکات ایمنی مرتبط با آن ارائه می‌کنیم.
۱. سفیدگری الیاف پنبه‌ای با پراکسید هیدروژن
یکی از مهم‌ترین دلایل استفاده از پراکسید هیدروژن در صنعت نساجی، سفیدگری الیاف طبیعی مانند پنبه است. این ماده با آزادسازی اکسیژن فعال، رنگ‌های طبیعی موجود در الیاف خام را از بین می‌برد و سطحی تمیز و یکدست برای رنگرزی بعدی فراهم می‌کند. برخلاف سفیدکننده‌هایی مانند کلر، پراکسید هیدروژن آسیبی به بافت پارچه نمی‌زند و فرآیند سازگار با محیط‌زیست را امکان‌پذیر می‌سازد.
۲. آماده‌سازی پارچه برای رنگرزی
در مرحله آماده‌سازی، قبل از رنگرزی، الیاف باید از هرگونه ناخالصی، چربی، موم و ذرات گیاهی پاک‌سازی شوند. استفاده از پراکسید هیدروژن در صنعت نساجی باعث حذف کامل این مواد می‌شود و به نفوذ بهتر رنگ در الیاف کمک می‌کند. در نتیجه، رنگ نهایی یکنواخت‌تر و با دوام‌تر خواهد بود.
پراکسید هیدروژن در ترکیب با مواد قلیایی مانند سود سوزآور (سدیم هیدروکسید) به‌صورت یک محلول سفیدکننده عمل می‌کند که نه‌تنها سطح پارچه را تمیز می‌نماید، بلکه ساختار سلولزی آن را نیز برای پذیرش رنگ‌های واکنشی و مستقیم آماده می‌سازد. این فرآیند که به آن بیولچینگ (Bio-bleaching) نیز گفته می‌شود، در صورت کنترل صحیح دما (۶۰ تا ۹۰ درجه سانتی‌گراد) و pH، باعث افزایش عملکرد رنگرزی و کاهش میزان مصرف رنگ می‌شود.
همچنین باید توجه داشت که پراکسید هیدروژن نسبت به سفیدکننده‌های کلردار، کمتر باعث آسیب به زنجیره‌های سلولزی می‌شود و در نتیجه، استحکام کششی پارچه حفظ خواهد شد. این موضوع در تولید منسوجات باکیفیت بالا اهمیت فراوان دارد؛ به‌ویژه در صنایعی که دوام محصول برای مصرف‌کننده نهایی اهمیت دارد، مانند پوشاک بچه‌گانه، لباس‌های بیمارستانی و لباس‌زیر.
۳. جایگزینی مناسب برای سفیدکننده‌های مضر
پراکسید هیدروژن به دلیل ساختار شیمیایی ساده (H₂O₂)، پس از تجزیه تنها به آب و اکسیژن تبدیل می‌شود. به همین دلیل، در فرآیندهای صنعتی، جایگزین مناسبی برای سفیدکننده‌های حاوی کلر محسوب می‌شود. استفاده از پراکسید هیدروژن در صنعت نساجی باعث کاهش اثرات زیست‌محیطی و ارتقای استانداردهای ایمنی در کارخانه‌ها شده است.
۴. افزایش درخشندگی و یکدستی رنگ
یکی دیگر از مزایای استفاده از پراکسید هیدروژن در صنعت نساجی، آماده‌سازی بهتر الیاف برای رنگ‌های روشن و شفاف است. با پاک‌سازی کامل سطح الیاف، پراکسید هیدروژن باعث افزایش درخشندگی رنگ نهایی و یکنواختی آن می‌شود. این ویژگی به‌خصوص در تولید لباس‌های سفید یا رنگ‌های پاستلی اهمیت بالایی دارد.
۵. کاهش مصرف آب و انرژی
با کنترل مناسب دما، pH و غلظت، می‌توان از پراکسید هیدروژن در فرآیندهایی استفاده کرد که نسبت به روش‌های سنتی، مصرف آب و انرژی کمتری دارند. این مزیت بهینه‌سازی فرآیندهای صنعتی را ممکن کرده و به کاهش هزینه‌های تولید کمک می‌کند. استفاده از پراکسید هیدروژن در صنعت نساجی همچنین با کاهش دفعات شست‌وشو و اتلاف حرارت، به افزایش بهره‌وری منجر می‌شود.
نکات ایمنی هنگام استفاده از پراکسید هیدروژن
با وجود مزایای فراوان، رعایت نکات ایمنی در کار با این ماده ضروری است. پراکسید هیدروژن در غلظت‌های بالا می‌تواند خورنده و خطرناک باشد. استفاده از دستکش، عینک ایمنی و تهویه مناسب در محیط کار ضروری است. همچنین، نگهداری این ماده باید در ظروف مقاوم در برابر نور و حرارت صورت گیرد.
نتیجه‌گیری
در مجموع، استفاده از پراکسید هیدروژن در صنعت نساجی به‌عنوان یک ماده مؤثر، ایمن و سازگار با محیط‌زیست جایگاه ویژه‌ای یافته است. از سفیدگری تا آماده‌سازی رنگ، این ترکیب شیمیایی نقش پررنگی در بهبود کیفیت نهایی محصولات نساجی دارد. رعایت اصول ایمنی و کنترل شرایط فرآیند، می‌تواند بهره‌وری بالایی برای کارخانه‌ها به‌همراه داشته باشد.
